HAS-BAĞÇEDE 'AYŞ U TARAB'DA KLASİK TÜRK EDEBİYATININ İRANÎ MENŞEİ TEZİ

• Main Author: Bünyamin TAŞ
• Format: Article
• Language: English
• Published: Dokuz Eylul University 2019-03-01
• Series: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi
• Subjects: Has-bağçede 'Ayş u Tarab; Klasik Türk Edebiyatı; İranî Menşe; Classical Turkish Literature; Iranian Origin
• Online Access: http://dergipark.gov.tr/download/article-file/668054

ÖZ: Menşe tartışmaları, modern edebiyat tarihlerinin yazılmaya başlandığı 19. yüzyıldan itibaren, ulusçuluk akımının da etkisiyle, edebiyat tarihlerinin ilk ve en önemli meselesi haline gelmiştir. Söz konusu tartışmalar, ileri sürülen problemin tabiatı gereğince, sanat eserinin kıymetini sanatın kendi kuralları çerçevesinde değerlendirmek yerine eserin ait olduğu edebî geleneğin tarihî gelişim çizgisi ile ulusal tarih/siyaset arasında güçlü bir bağ kurmaya odaklanmıştır. Böylece eserlerin anlam ve biçim katmanındaki muhtelif unsurların milliyetini tayin etme çabası ön plana çıkmıştır. Bu bağlamda klasik Türk edebiyatı merkezli modern araştırmaların/tartışmaların önemli bir kısmı da menşe problemine hasredilmiştir. Araştırmaların temel meselesinin çok spesifik olduğu durumlarda bile araştırmacıların kendilerini bir şekilde menşe tayiniyle ilgilenmek zorunda hissettikleri görülmektedir. Künyesinden ve takdim yazısından açıkça anlaşılacağı üzere Osmanlı seçkinlerinin eğlence hayatını ve bu hayatın ayrılmaz bir parçası olan şiir ve şair konularını ele alan Has-bağçede ‘Ayş u Tarab’ın da ilk mevzusu menşe tayinine ayrılmıştır. Halil İnalcık, Osmanlı seçkinlerinin eğlence hayatının en somut mekânı olan işret meclisi geleneğinin hem şekil hem de muhteva yönünden temel olarak İslam öncesi İran kültürünün bir uzantısı olduğunu ve dolayısıyla işret meclislerinin vazgeçilmez bir unsuru olan klasik şiirin de büyük ölçüde İranî gelenekten beslendiğini ileri sürmektedir. Bu çalışmada, Halil İnalcık’ın Has-bağçede ‘Ayş u Tarab’da ileri sürdüğü İranî menşe tezinin mesnetleri ve bu mesnetlerin söz konusu tezi destekleyip desteklemediği tartışılmıştır. ABSTRACT: Discussions on origin became the first and foremost problem of literary history due to the effect of nationalist movement since 19th century with the onset of modern literary histories. Rather than acknowledging the significance of a literary work in terms of its artistic features, the aforementioned discussions focused, due to the nature of the problem, on forming a strong bond between the historical development of the movement that the work belongs to and the national history/politics. It resulted in the struggle to locate the nationality of the various elements in semantics and genre of a work. In this regard, a significant amount of the modern research/discussion which was centered on classical Turkish literature has been allocated to the problem of origin. It can be stated that researchers feel to be compelled to delve into determining the origin of a work even if their subject matter is clearly specific and different. The first topic of Has-bağçede 'Ayş u Tarab is reserved for determining origin while the work itself handles, as its impressum and preface states, the leisure life of the Ottoman elite and its inseparable companions, poetry and poet. Halil Inalcik states that the tradition of majlis-e ‘ishrat, the most palpable location for the Ottoman elite’s leisure life, is basically an extension of pre-Islamic Iranian culture in terms of both structure and content. Therefore, he suggests that classic poetry which was an indispensable element of majlis-e ‘ishrat mostly derived from Iranian tradition. This study aims to discuss the fundaments for the discourse of origin as stated by Halil Inalcik in Has-bağçede 'Ayş u Tarab and if they support the discourse in question.