Orta ve Yeniçağda Van Gölü’nde Gemi Yapımı, Taşımacılık ve Ticaret

• Main Author: Orhan Kılıç
• Format: Article
• Language: English
• Published: Izmir Katip Celebi University 2019-12-01
• Series: Cihannüma: Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi
• Subjects: van lake; ahlat; tatvan; ship transport; trade; shipyard; van gölü; gemi taşımacılığı; gemi yapımı; tersane
• Online Access: https://dergipark.org.tr/tr/pub/cihannuma/issue/50484/656073?publisher=ikc

Van Gölü, yüzölçümü bakımından Anadolu coğrafyasının en büyük gölüdür. Büyüklüğünden dolayı tarihi süreçte deniz veya derya olarak anılmıştır. Bu özelliği ile deniz taşımacılığı ve deniz bağlantılı ürünler bakımından bölgenin askeri ve iktisadi tarihini olumlu bakımdan etkilemiştir. Orta ve yeniçağda Ahlat ve Van’da tersaneler kurularak gölde işleyecek gemiler inşa edilmiştir. Göle kıyısı olan önemli merkezlerde eskiçağlardan itibaren limanlar bulunmaktadır. Ahlat, Van ve Tatvan önemli liman şehirleridir. Erciş, Adilcevaz ve Vastan ise daha küçük limanlara sahiptir. Buralardaki gemiler vasıtasıyla çeşitli nakliyat işleri ve buna bağlı olarak ticari faaliyetler yürütülmüştür. Van Gölü’nde gemi yapımı ve işletmeciliği devletin verdiği izin ve yetkiler çerçevesinde gerçekleşebilmiştir. Gölde devlete ait nakliye maksatlı kullanılan gemilerin yanında, devletin müsaade ettiği oranda ahalinin yaptırdığı küçük çaplı gemiler de işlemiştir. Van şehri, İran bağlantılı yolların kesişme noktasındadır. Buraya gelen tüccarlar, Van-Tatvan arasındaki karşılıklı nakliye işlerini çoğunlukla bu iki merkezdeki limanlardan göl yoluyla yapmışlardır. Hava şartlarının uygun olduğu zamanlarda Tatvan’dan Van’a kayık veya gemi ile seyahat, karayoluna göre daha az zaman alıyordu ve daha güvenli idi. Bu sebeple, şark seferlerine çıkan Osmanlı ordusunun iaşesi için gerekli olan zahirenin taşınması işinde deniz yolu aktif olarak kullanılmıştır. Van Gölü çevresindeki bazı merkezlerde bulunan çeşitli madenlerin imalathanelere nakli gemilerle yapılmıştır. Top veya top güllesi (darbzen) dökümü için gerekli olan malzemeler gemiler ile Van Kalesi’ndeki dökümhaneye taşınmıştır. Barut yapımında kullanılan hammadde ve malzemeler imalathanelere göl yoluyla ulaştırılmıştır. Van şehrinin ihtiyacı olan yakacak odun da çevreden toplanmış ve çoğu zaman göl üzerinden şehre getirilmiştir. Orta ve yeniçağda Van Gölü bağlantılı en önemli ticari unsur balıktır. Bendimâhî Çayı’ndan avlanan balıklar tuzlanarak çevre ülkelere ihraç edilmiştir. Göl çevresindeki gölcüklerde biriken sudan elde edilen soda tozu (boraks), balığın dışındaki bir diğer önemli göl ürünüdür. Dokumacılık mamulleri, sarı zırnık, arsenik, kaya tuzu ve bal bölgedeki diğer önemli ticari unsurlardır.