Mustafapaşa (Sinasos), Konstantin ve Helena Klisesi, Klise I, Klise II, Klise III, Klise IV

• Main Author: M.sacit Pekak
• Format: Article
• Language: deu
• Published: Hacettepe University 2009-06-01
• Series: Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi
• Subjects: sinasos; konstantin klisesi; helena klisesi; gayrimüslim; 19.yüzyıl; church of constantine; church of helena; non-muslim; 19th century; church of constantine and helena; non-muslim population
• Online Access: https://dergipark.org.tr/tr/pub/huefd/issue/41208/500927

Ürgüp’ün 5 km. güneybatısındaki Mustafapaşa kasabasının adı 19. yüzyılda Sinasos’tur. Doğuda Avra (Rafes), batıda Oylu (Elevres) dağlarının arasındaki kuzey-güney doğrultusundauzanan bir vadiye kurulmuş olan yerleşimin yakınlarındaki Damsa çayı, 30 km. kuzeydeki Kızılırmak’a (Halys) akmaktadır. Ortaçağlar boyunca pek bilinmeyen yerleşim Osmanlı imparatorluğu döneminde önem taşımaya başlamıştır. Özellikle 19. yüzyılda, Kappadokia bölgesinin en gelişmiş yerleşimlerinden biri olan kasabada Ortodoks Rumlar, Müslümanlar ile birlikteyaşamışlardır. 19. yüzyılda kasabanın 3.000’e yakın nüfusun üçte biri Müslüman, üçte ikisinin Hıristiyan olduğu bilinmektedir. Kappadokia’nın diğer bölgelerinde yaşayan gayrımüslim vatandaşların aksine, arazilerinin elverişli olmaması nedeniyle, tarımla geçimlerini sağlayamayan Sinasoslular ticaretle ilgilenmiş, bu yolla zenginleşmişlerdir. Bu zenginliklerini, kasabalarına büyük boyutlu konaklar, sosyal yapılar (Belediye binası, müze, otel, okul, kahvehane), kayaya oyma veya kagir dini yapılar inşa etmek için harcamışlardır. Kız ve erkek okullarında,çocukların zaten bildiği ve kullandığı Türkçe ve halk Yunancası’nın yanı sıra, ‘Katharevusa’ adı verilen, aydınlarla kilise mensuplarının kullandığı, antik Yunanca’ya öykünen bir dili deöğretiliyordu. 1923 yılındaki Lozan Antlaşması ile Sinasoslular kasabalarını terk ederek, Mersin Limanı üzerinden Yunanistan’a göçmek zorunda kalmışlar, orada Nea Sinasos’a yerleşmişlerdir. Öte yandan, Yunanistan’ın Kastoria (Kesriye) bölgesindeki Jerveni köyünde yaşayan Müslümanlar deniz yoluyla İzmir ve Mersin limanlarına, oralardan da Mustafapaşa’ya getirilmişlerdir.Dini inanç ve ayinlerine son derecede bağlı olan Sinasoslular’ın sosyal yaşamlarına, evlerine, dini yapılarına ilişkin pek çok bilgi-belge ve doküman Atina’daki Küçük Asya Araştırmaları Merkezi’nde (KAAM) korunmaktadır. Çoğu Mübadele’den hemen sonra derlenmeye başlayan bu belgeler, 19. yüzyıl Sinasos’u hakkında oldukça önemli bilgiler barındırmaktadır. Özellikle ‘sözlü tarih’ belgeleri yerleşimdeki dini yapılar için vazgeçilmez niteliktedir. Bu belgelerde, kasabanın içinde otuz, yakın çevresinde otuza yakın kilise olduğu belirtilmektedir. Kasabadaki iki cemaat kilisesinden Başmelekler Mikael ve Gabriel’e ithaf edilen kagir kilise 20. yüzyıl başlarında, izi dahi belli olmayacak şekilde yıkılmıştır. İkinci cemaat kilisesi Kons- tantinos ve Helena kilisesi ise sağlam biçimde korunabilmiştir. Günümüzde Mustafapaşa ve yakın çevresinde Osmanlı döneminde inşa edildiği düşünülen on kadar kilise veya manastır saptanmıştır. Belediyesinin korumaya aldığı Konstantin ve Helena kilisesi, Ürgüp Müzesi’nin denetimindeki Aziz Basileios kilisesi dışındaki diğer kiliseler günümüzde doğanın ve insan elinin tahribatna açıktır. Daha önce tanıttığımız kiliselerin yanı sıra, aşağıdaki yazıda öncelikle önemli cemaat kilisesi Konstantin ve Helena kilisesi yeni bilgi ve çizimler ile tekrar ele alınacak, ardından orijinal adlarını bilemediğimiz için numaralandırdığımız Kilise I, Kilise II, Kilise III ve Kilise IV ilk kez yayınlanan çizimleriyle ele alınacaktır. Sonraki yayınlarımızda, liturjik özellikleriyle dikkat çeken Aziz Stephanos ve barındırdığı çok sayıda ve yüksek kalitedeki duvar resimleriyle önem taşıyan Aziz Basileios kilisesi tanıtılacaktır. 19. yüzyılda Sinasos’ta Serafim Rizos’un inşa ettirdiği konağın kapısındaki yazıt, ele aldığımız konuyu özetlemesi açısından dikkat çekicidir:“İnsanoğlu; eğer dostsan hoş geldin, düşman ve kötü niyetliysen bu kapıdan uzak dur. / Bugün benim, yarın başkasının ve hiçbir zaman hiç kimsenim, 1853” (Balta 2005, s.152).