امکان استعدادی و نسبت آن با امکان ذاتی (از حکمت سینوی تا حکمت صدرایی)

• Main Author: محسن ایزدی
• Format: Article
• Language: fas
• Published: University of Qom 2015-06-01
• Series: Pizhūhish/hā-yi Falsafī- Kalāmī
• Subjects: کلید واژه‌ها: امکان ذاتی; امکان استعدادی; اشتراک لفظی; اشتراک معنوی; ابن سینا; ملاصدرا
• Online Access: http://pfk.qom.ac.ir/article_543_ce836f393c3dce786ad25205432347a6.pdf

ابن‌سینا با استفاده از قاعده‌ی «کل حادث زمانی مسبوق بقوة و مادة تحملها»، وجود ماده و قوه (امکان استعدادی) را اثبات کرده است. فیلسوفان و متکلمان بعد از ابن سینا به نقد و بررسی قاعدة مذکور، استدلال ابن‌سینا و رابطة امکان ذاتی با امکان استعدادی پرداخته‌اند. برخی از آنها امکان ذاتی و استعدادی را مشترک لفظی و لذا استدلال ابن‌سینا را مغالطی دانسته و برخی دیگر، با اثبات اشتراک معنوی این دو امکان، استدلال ابن‌سینا را مبرّای از اشکال بشمار آورده‌اند. یکی از لوازم اعتقاد به قاعده‌ی فوق پذیرش ترکیب جسم از ماده و صورت است؛ بنابراین کسانی مانند شیخ اشراق، فخر رازی و خواجه-نصیر که منکر ترکیب جسم از ماده و صورت هستند، نمی‌توانند این قاعده‌ را بپذیرند. مباحث مربوط به امکان استعدادی و رابطة آن با امکان ذاتی تا قبل از ظهور حکمت متعالیه با ابهاماتی همراه بوده است؛ اما بعد از آن، برخی از پیروان این مکتب، با استفاده از اصولی نظیر اصالت و وحدت تشکیکی وجود، قاعده (کل حادث مسبوق ...) و اشتراک معنوی امکان ذاتی و استعدادی و لذا صحت استدلال ابن‌سینا را اثبات و تبیین کردند.